‘Erken omwille van de Heer het gezag van de bestuurders die door de mensen zijn aangesteld: van de keizer, de hoogste autoriteit, en van de gouverneurs, die hij heeft aangesteld om misdadigers te straffen en om te belonen wie goed doen.‘ (…) ‘Houdt iedereen in ere, hebt uw broeders en zusters lief, heb ontzag voor God en eerbiedig de keizer.‘  (Uit 1 Petrus 2 de verzen 13-14)

Geciteerd: Het gaat over de verdrukte Nederlanden in de brief die graaf Jan aan zijn broer Lodewijk schrijft.  Al vele jaren worden de aanhangers van de nieuwe leer daar vervolgd en gedood. Opnieuw heeft koning Filips de plakkaten aangescherpt, menende God een dienst te bewijzen met het doden van ‘ketters’.

Groot was de druk die op Lodewijk werd uitgeoefend. Een lid van het verbond van edelen (1) wees hem verwijtend op de heren (onder andere op zijn broer de Prins) die geen geweld wilden gebruiken. (…) De vurige graaf Lodewijk was geschud en geslingerd. En dagelijks bereikten hem vragen over hetzelfde probleem. Toen heeft hij zich tot zijn broer Jan op de Dillenburg gewend:

Lang heeft Jan nagedacht over het antwoord, God smekend om licht en wijsheid in deze moeilijke zaak. En nu kan hij niet anders, dan in alle eenvoudigheid wijzen op wat God gebiedt:  “Wij moeten ons ernstig tot God wenden , opdat Die ons licht en wijsheid geve. Wij moeten naar Gods wil en raad handelen en niet naar menselijk goeddunken. Hij toch alleen is het die alles regeert en ook tegen aller mensen wil en wens Zijn zaak doorzet.
Op Hem moeten we ons verlaten en alle ongeoorloofde middelen afwijzen. Naarstig gebed en voorzichtigheid zijn hier van node”.
Graaf Jan is Luthers. En de luthersen verwerpen elk geweld tegen de regerende vorst. Het gebed is het sterkste wapen. Lodewijk staat meer met de calvinisten in contact. (2)

Dan vindt in de Nederlanden in 1566 een uitbarsting plaats. De beeldenstorm gaat als een vloedgolf over de Nederlanden. Overal worden kerkdeuren opengebroken. Zelfs in Brussel, de residentie van de landvoogdes, dreigt een beeldenstorm los te breken.
Lodewijk ziet als protestant geen heiligschennis in het breken van beelden, maar diep geschokt is hij wel. Hij beseft, evenals de Prins, welke gevolgen dit losbarstende geweld kan hebben.

Het gerucht van de beeldenstorm dringt ook tot de Dillenburg door. Graaf Jan is woedend. Hij geeft de calvinisten alle schuld. Hij heeft ze nooit vertrouwd. En nu dit! De andere lutherse vorsten in Duitsland keren zich vol afschuw af van die onstuimige calvinisten in de Nederlanden. De meeste van hen hebben nooit van harte de Nederlandse zaak gesteund. Maar hun deuren gaan nu helemaal op slot. Hun geldbuidels ook.
Graaf Jan klopt nu zeker tevergeefs bij hen aan. En hij heeft juist veel geld nodig voor de vele soldaten, die hij al enige tijd geleden in opdracht van de Prins heeft moeten werven.

Wat zal koning Philips doen? Men hoopt door een bedrag van drie miljoen gulden bijeen te brengen dat godsdienstvrijheid bij koning Philips gekocht kan worden. Het plan mislukt. Dan weet Lodewijk de edelen nog zover te krijgen een nieuw smeekschrift voor vrije prediking van Gods Woord op te stellen. Het is vergeefse moeite.

Graaf Jan zendt lutherse predikanten naar de Nederlanden. Zij moeten proberen de calvinistische broeders te kalmeren. Het lutherse standpunt betreffende de onderwerping aan de overheden, kan misschien enige rust brengen.
En als de calvinisten zich nu konden onderwerpen aan de Ausburgse Confessie? Het zou koning Philips beslist milder kunnen stemmen. Mooie plannen. Goed bedoeld, maar de uitwerking is averechts. De lutherse predikanten veroorzaken door hun felheid (3) meer verwijdering dan toenadering.

Het meest knellende probleem voor graaf Jan en de Prins en de leidende personen van het verbond der edelen is nu dat de voor de Prins geworven soldaten niet meer betaald kunnen worden. Graaf Jan heeft diep in zijn beurs getast, maar er is meer nodig. Veel meer!
De wachtende soldaten krijgen steeds meer belangstelling voor het geld van hertog van Brunswijk en voor het Spaanse leger dat gevormd wordt.
Geld van de Duitse vorsten is ook niet meer te verwachten. De beeldenstorm heeft de hele Nederlandse zaak in een kwaad daglicht gesteld.

(1) Het Verbond der Edelen (ook Compromis) was een verbond van de lagere adel, voornamelijk uit de Zuidelijke Nederlanden, dat in 1565 de opheffing vroeg van de Inquisitie en de verzachting van de vervolgingen van de protestanten met maatregelen tegen de ketters.
(2) Calvijn schrijft in zijn ‘Institutie’ dat lagere overheden in bepaalde omstandigheden het recht hebben om het zwaard tegen de overheid op te heffen.
(3) Waren het werkelijk juist de lutherse predikanten, die toen fel te keer gingen, of heeft de schrijver zich hierin (vanwege voorkeur?) toch ‘vergist’?

Zie ook de vorige/vervolg blogs:

• ‘Apostolische wijsheid en geduld’ versus … (I)‘, (II), (III), (IV), (V), (VI), (VII), (VIII)
• Wordt nog vervolgd!

Bron citaten:  ‘De verdrukte Nederlanden‘* uit ‘Graaf Jan van Nassau – Een krachtig vorst met kinderlijk vertrouwen’ – door N. Verdouw – Uitgeverij/Boekhandel Gebr. Koster – Barneveld.

* De citaten van het betreffende hoofdstuk zijn bewerkt:  gedeelten weggelaten of deels bewerkt. Er komt nog een verantwoording achteraf!

Bron afbeelding: Nederlandinfoblog-nl