Distantiëren of (eerst) identificeren?

N.a.v. de levensgeschiedenis van Irma Grese (1923-1945)
(kampbewaakster in o.a. Ravensbrück en Auschwitz)

Irma Grese, die haar moeder verloor toen ze veertien jaar oud was en graag verpleegster wilde worden, maar die het niet lukte om een stageplaats te bemachtigen, vond werk  in het nationaalsocialistische Hohenlychen (1940), waar vanaf 1942 experimenten op vrouwen uit het nabije Ravensbrück werden uitgevoerd. Irma Grese was in 1940 zeventien jaar oud. In Hohenlynchen groeide ze op tot jong volwassene. Zij meldde zich aan als Helferin bij de SS, en werd in de nazomer van 1942 toegelaten tot de opleiding voor kampbewaakster in Ravensbrück. Ze heeft later nog bijna twee jaar gewerkt in Auschwitz-Berkenau en aan het einde van WO II nog in Bergen-Belsen. Daar werd ze samen met andere SS-ers gevangen genomen en gedwongen om doden te begraven. Daarna werd ze in het cellencomplex van dit kamp gevangen gezet om haar berechting af te wachten.

Bij de berechting werd Irma Grese een specifieke aanklacht ten laste gelegd, die luidde:

„Nr. 9, Grese, was een Aufseherin van verscheidene Arbeitskommandos en tijdelijk van het vrouwenkamp. Ze werd als ergste vrouw van het gehele kamp gezien. Er was geen gewelddadig incident in het vrouwenkamp waar zij niet bij betrokken was. Ze maakte regelmatig selecties voor de gaskamers. In Bergen-Belsen zette ze dit gewelddadige werk voort. Haar specialiteit was het loslaten van afgerichte honden op weerloze mensen”

Irma Grese werd in november 1945 veroordeeld tot de dood door ophanging wegens het begaan van misdaden tegen de menselijkheid in Auschwitz en Bergen-Belsen.

                             Irma
wat was je mooi toen je nog oogwit had
waarin je meisjeskamerdromen weg liet drijven:
als ik straks groot ben word ik zuster en dan,
na de oorlog, wil ik de hoofdrol in een film.

Je vindt enkel een luizenbaantje. In de hel. Thuis
schrijven ze dat je niet langer thuis mag komen.
Dan leer je snel: op hoge laarzen loop je door drek
en drilt je hond om ondermensen van je af te bijten.

Soms kijk je nog naar het gezicht waarmee je
op het witte doek moet komen. Naar hoe het was.
Want in de spiegel hangt een afgeleefde del,
de mond verzakt, met ogen van gepantserd glas.

Dan word je voor het laatst gemeten en gewogen,
je stem klinkt mat onder de witte kap, ten laatste
in je eigen dode moedertaal: doe het snel. Thuis
was je meisjesfoto toen al uit de lijst gehaald.

(Bron: Henk Knol in “Dichter op het nieuws”, Nederlands Dagblad, zaterdag 10 oktober 2015)

HERINNER  (bron: “Aloude paden – Ancient Paths” van Jip van Wijngaarden)
(…) De gruwelijkheden die zich in de jaren 1938-1945 in Europa hebben afgespeeld, overstijgen elke horrorfilm en alle ‘Nacht und Nebei-scenario’s die in het menselijk brein kunnen opdoemen.
Het drama van de Sjoa, de concentratiekampen en de poging tot uitroeiing van een heel volk, is zo onwerkelijk dat wij het bijna niet kunnen geloven.
Het gebeurt voor onze ogen en toch kunnen wij niet bevatten dat de mens, ons soort mensen, in staat is tot zoveel beestachtig kwaad. Het zou op zijn minst een onrust in ons hart moeten doen ontwaken. Een unheimisch gevoel dat niet zomaar gesust kan worden, een doorn die in ons geweten blijft haken en bij tijd en wijle een schok door onze zenuwbaan heen stuurt:
“Vergeet mij niet!”… “Doe er wat mee!”… “Herdenk!”… “Leer er wat van!”
Als wij niet leren van het verleden, als wij ons distantiëren van de gruweldaden waartoe wij, volken uit Europa, in staat bleken, zal het vergoten bloed van de miljoenen ons eens inhalen én tegen ons getuigen. Misschien niet hier in dit leven, maar dan zeker in het leven hierna.
Wie heeft het lef zijn levenspad om te buigen en opzij te kijken?
Wie heeft de moed te luisteren naar verhalen van hen die hebben overleefd? Wie neemt er tijd om zich te identificeren met de slachtoffers, de verschrikkingen en de ontberingen die zij hebben ondergaan?
Wie hoort de helden, de verzetsstrijders? Wat bracht hen ertoe om hun leven voor een ander op het spel te zetten? Hoe kwamen zij aan hun normen en waarden, die zo haaks stonden op die van de beulen?
Waar haalden de daders hun duivelse plannen vandaan? Wie of wat heeft hen geïnspireerd?
Tijd nemen om te lezen over… ons te verdiepen in… Geen antwoorden te geven maar vragen te stellen.
Vragen, die pijn doen en diep in ons hart een scheur achterlaten.
(… tot zover het citaat uit “Aloude paden – Ancient Paths”)

(…) Hij sprak ook met het oog op sommigen, die van zichzelf vertrouwden, dat zij rechtvaardig waren (…) De Farizeeër stond en bad dit bij zichzelf: O God, ik dank U, dat ik niet zó ben als de andere mensen, rovers, onrechtvaardigen, echtbrekers, of ook als deze tollenaar; (Lukas 18 : 10-11).

(…) u die ervan overtuigd bent dat u zelf een leidsman van blinden bent, een licht voor hen die in het duister zijn, een opvoeder van onverstandigen, een leraar van onwetenden, omdat u in – het Evangelie – de belichaming van de kennis en de Waarheid hebt… (Romeinen 2 : 19-20)

Zie verder: Onze (christelijke) hoogmoed…