Geestelijke geen psychische gemeenschap in de Kerk/Gemeente

Onderstaande woorden uit “Verborgen omgang” (deel “Gemeenschapsleven”) van Dietrich Bonhoeffer.
Verborgen omgang (Uitgeverij Kok)
Verborgen omgang (Bol.com)

Omdat Christus tussen mij en de ander staat, daarom mag ik niet naar rechtstreekse gemeenschap met hem verlangen. Zoals alleen Christus zo tot mij kon spreken, dat ik geholpen werd, zo kan ook de ander alleen door Christus zelf geholpen worden. Dat betekent echter, dat ik tegenover de ander moet afzien van alle pogingen om hem met mijn’ liefde te binden, te dwingen of te beheersen. Los van mij wil de ander bemind worden als degene die hij is, namelijk als degene voor wie Christus mens werd, stierf en uit de doden opstond, voor wie Christus de vergeving van de zonde verwierf en een eeuwig leven heeft bereid. Omdat Christus met mijn broeder reeds lang beslissend gehandeld heeft, nog voor ik daarmee kon beginnen, moet ik de broeder loslaten voor Christus en moet hij mij alleen kunnen ontmoeten als degene, die hij voor Christus reeds is. Dat is de betekenis van de uitspraak, dat wij de ander alleen ontmoeten door tussenkomst van Christus. Psychische liefde vormt van de ander een eigen beeld. Van wat hij is en van wat hij worden moet. Zij neemt het leven van de ander in eigen handen. Geestelijke liefde echter herkent het ware beeld van de ander vanuit Christus bezien. Het is het beeld, dat Jezus Christus gevormd heeft en ook vormen wil.

Daarom zal de geestelijke liefde blijvend het kenmerk dragen, dat zij de ander in alles wat zij zegt en doet wijst op Christus. Zij zal niet proberen een psychische crisis bij de ander teweeg te brengen door al te persoonlijke, directe beïnvloeding, door een onzuiver ingrijpen in het leven van de ander; ze zal geen plezier hebben in vrome, psychische oververhitting en opwinding, maar ze zal de ander tegemoet treden met het zuivere Woord van God, en bereid zijn hem met dit Woord lang alleen te laten, hem weer los te laten, opdat Christus met hem aan de slag kan. Ze zal de grenzen van de ander respecteren, die door Christus tussen ons getrokken zijn en zij zal de volkomen gemeenschap met hem vinden in Christus, die ons verbindt en verenigt. Zo zal ze meer met Christus over de broeder spreken dan met de broeder over Christus. Ze weet, dat de kortste weg tot de ander altijd door het gebed tot Christus voert en dat de liefde voor de ander uitsluitend aan de waarheid in Christus gebonden is. Door deze liefde spreekt Johannes, de leerling: ‘Groter blijdschap ken ik niet, dan dat ik hoor, dat mijn kinderen in de waarheid wandelen’ (3 Joh. 4).

Psychische liefde leeft uit een ongecontroleerd en oncontroleerbaar, duister begeren; geestelijke liefde leeft in de helderheid van de door de waarheid geordende dienst. Psychische liefde bewerkt menselijke onderwerping, binding, en krampachtigheid. Geestelijke liefde brengt de vrijheid van de broeder onder het Woord. Psychische liefde kweekt kunstmatige broeikasbloesems, maar geestelijke liefde brengt de vruchten voort, die onder de vrije hemel van God in storm en regen en in zonneschijn, in alle gezondheid groeien naar Gods welbehagen.

Voor elk christelijk samenleven is het een bestaanskwestie, dat het lukt om op het juiste moment het onderscheidingsvermogen op te brengen tussen menselijk ideaal en Gods werkelijkheid, tussen geestelijke en psychische gemeenschap. Of men op dit punt zo snel mogelijk tot een nuchtere instelling komt is beslissend voor dood of leven van een christelijke gemeenschap. Met andere woorden: een gemeenschapsleven onder het Woord kan alleen daar gezond blijven, waar het zich niet ontwikkelt als ‘beweging’, vereniging of collegium pietatis, maar waar het zichzelf kent als een deel van de ene, heilige, algemene christelijke kerk en waar het handelend en lijdend deelneemt aan de nood, strijd en belofte van de hele kerk. Elk streven naar voorkeur voor bepaalde mensen of groepen en daarmee naar afzondering, dat niet heel zakelijk zijn reden vindt in de gezamenlijke arbeid, in plaatselijke omstandigheden of in gezinsverbanden, is voor een christelijke gemeenschap levensgevaarlijk. Op de weg van intellectuele of geestelijke ‘selectie’ sluipt altijd weer het psychische binnen, ontneemt aan de gemeenschap haar geestelijke kracht en werkzaamheid voor de gemeente en drijft haar naar het sektarisme. Uitsluiten van de zwakke en onaanzienlijke, schijnbaar onbruikbare mens, kan ook betekenen, dat Christus wordt uitgesloten, die in de arme broeder aan de deur klopt. Daarom moeten wij hier zeer op onze hoede zijn.

Men zou bij oppervlakkige waarneming kunnen menen, dat de vermenging van ideaal en werkelijkheid, van het psychische en het geestelijke, het meest voor de hand ligt waar een gemeenschap in haar structuur meerdere aspecten vertoont. Dat wil zeggen: waar, zoals in het huwelijk, in het gezin, in de vriendschap, het psychische op zichzelf al een centrale betekenis heeft voor het tot stand komen van de gemeenschap als zodanig en waar het geestelijke bij al het lichamelijk- psychische er alleen nog maar bij komt. Daardoor zou er dus eigenlijk in deze gemeenschappen een gevaar voor vermenging en verwisseling van de beide sferen bestaan, terwijl een dergelijke vermenging bij een gemeenschap van zuiver geestelijke aard nauwelijks zou kunnen plaatsvinden. Wie zo denkt, vergist zich echter ernstig. Het is volgens iedere ervaring en – zoals ook gemakkelijk is in te zien – ook naar het wezen van de zaak juist omgekeerd. Een huwelijk, een familie, een vriendschap, kent de grenzen van zijn gemeenschapsvormende krachten zeer nauwkeurig. Daar weet men, als de toestand gezond is, zeer goed waar de grenzen van het psychische liggen en waar het geestelijke begint. Daar kent men de tegenstelling: lichamelijk-psychische en geestelijke gemeenschap. Maar omgekeerd ligt juist daar, waar een gemeenschap van zuiver geestelijke aard tot stand komt, het gevaar griezelig dichtbij, dat nu in deze gemeenschap al het psychische mee naar binnen wordt gebracht en met het geestelijke wordt vermengd. Een zuiver geestelijke gemeenschap is niet alleen gevaarlijk, maar eigenlijk is zij ook een abnormaal verschijnsel. Waar niet de biologische gemeenschap van gezin of familie of de gemeenschap in serieuze arbeid, waar niet het dagelijkse leven met alle eisen, die het aan de werkende mens stelt, sterk naar voren komt in de geestelijke gemeenschap, is bijzondere waakzaamheid en nuchterheid geboden. Daarom komt, zoals de ervaring leert, de psychische factor ook het gemakkelijkst tot ontplooiing tijdens bijeenkomsten van korte duur in een conferentieoord of buitencentrum. Niets is gemakkelijker dan in een paar dagen van gemeenschappelijk bij elkaar zijn een ‘gemeenschapsroes’ te laten ontstaan en niets is tegelijk noodlottiger voor de gezonde, nuchtere, broederlijke levensgemeenschap van elke dag.

Er is zeker geen christen, aan wie God niet één keer in zijn leven de gelukkig makende ervaring schenkt van echte christelijke gemeenschap. Maar zo’n ervaring blijft in deze wereld alleen een genadige toegift boven het dagelijks brood van het christelijk gemeenschapsleven. Op zulke ervaringen hebben wij geen recht en we leven niet met andere christenen samen ter wille van zulke ervaringen. Niet de ervaring van de christelijke broederschap, maar het vaste en zekere geloof in de broederschap houdt ons bijeen. Wij nemen het in het geloof als het grootste geschenk van God aan, dat Hij aan ons allen gewerkt heeft en aan ons allen werken wil. Dat maakt ons blij en gelukkig. Maar dat maakt ons ook bereid om van alle ervaringen af te zien, als God ze ons soms niet wil schenken. Wij zijn door het geloof verbonden, niet door de ervaring.

‘Ziet, hoe goed en hoe liefelijk is het als broeders ook tezamen wonen’ (Psalm 133). Dat is het loflied van de Schrift op een leven in gemeenschap onder het Woord. De juiste exegese van het woord ‘tezamen’, ‘eendrachtig’, kan alleen zijn: ‘als broeders door Christus tezamen wonen’. Want alleen Jezus Christus verenigt ons. ‘Hij is onze vrede.’ Door hem alleen hebben we toegang tot elkaar, vreugde aan elkaar en gemeenschap met elkaar.

Verborgen omgang (Uitgeverij Kok)
Verborgen omgang (Bol.com)