Ziet dus nauwlettend toe, hoe gij wandelt, niet als onwijzen, doch als wijzen, u de gelegenheid ten nutte makende, want de dagen zijn kwaad. Weest daarom niet onverstandig, maar tracht te verstaan, wat de wil des Heren is. (Efeze 5 : 15-17)
Van A. Janse kan maar niet in z’n algemeenheid gezegd worden dat hij tegen verzet was, actief of passief, maar hij probeerde in de concrete levens/oorlogssituatie, lezend in Gods Woord en biddend om licht, Gods weg/gebod te ontdekken voor eigen leven en ook meer algemeen voor medechristenen en de onderdanen van de Nederlandse staat in bezettingstijd. Mensen die hem vragen stelden over hoe zij zich moesten opstellen onder de bezetter heeft hij met het hem gegeven verstaan/licht van Gods Woord willen helpen om de juiste houding te vinden in de eerste plaats tegenover God (verootmoediging) en daarnaast tegenover de bezettende overheid (gehoorzaamheid, vrede zoeken).
Zie ook in dit verband: Profeten: (hun) roeping – (hun) lijden… en Gods wil in tijden van nood…
Dat hij niet meende dat elke overheid onder alle omstandigheden het gezag en de loyaliteit van Romeinen 13 mag of zelfs moet opeisen, is bijvoorbeeld duidelijk gebleken na de oorlog bij zijn beoordeling van de Nederlands-Indonesische verhoudingen. Ook daar wilde hij met het licht van Gods Woord (dat toch een lamp/licht is op ons levenspad?!) letten op wat God aan het doen was in onze koloniën en hoe de opstelling van de Nederlandse overheid zich daarnaar behoorde te richten in de gegeven omstandigheden. Hij heeft daarover geschreven in het kerkblad van Breda.
Volgens hem kon hulp aan Joden (in eigen huis laten onderduiken bijvoorbeeld) door de Here op je weg gebracht worden, maar mocht je, bijvoorbeeld als je een groot gezin had te onderhouden, vanwege de risico’s voor het onderhoud en de levens van vrouw en kinderen, zoiets ook “afbidden”.
Voorbeeld van een concrete situatie: Familie van Corrie ten Boom. Hulp aan Joden door God al voorbereid in hun voorgeslacht (Zie gegevens in boeken van Corrie Ten Boom en literatuur over familie Ten Boom). Naoorlogse werk van Corrie werd al ‘voorzien’ door haar zus Betsy voor haar dood in het concentratiekamp in Duitsland.
Geen enkele Nederlander, ook niet degenen die verzet meenden te moeten plegen, heeft in de begin jaren van WO II kunnen voorzien dat God de Amerikaanse legers met hun materieel “over de oceaan kon fluiten”. Dat de Amerikanen daartoe bereid werden gemaakt en ook het geld en de middelen voor zo’n grote operatie konden en wilden opbrengen is een Godswonder geweest en oorzaak geworden van de bevrijding van de landen in West Europa. Het (Nederlandse) verzet heeft aan het bevrijden van Nederland en Europa geen wezenlijke bijdrage kunnen leveren.
Wanneer Hitler het atoomwapen eerder dan de Amerikanen had weten te ontwikkelen, dan had Amerika machteloos gestaan en moeten toezien, hoe Hitler West Europa onder Duits bewind kon blijven houden, net als later Rusland de Oostbloklanden. Hadden in dat geval de Nederlandse christenen onder een Hitler-regime met een atoomwapen (massaal) in verzet moeten gaan? Had de Amerikaanse overheid dan allerlei verzetshaarden in Europa en in Nederland moeten gaan steunen? Hadden Amerikaanse christen dan ook een rol moeten spelen bij het stimuleren en steunen van dat verzet in Europa? Maar waarom hebben de Westerse overheden en christenen dat later dan niet in de landen van Oost Europa willen doen?
Moeten we (dus) het niet oproepen tot verzet en het ontbreken van hulp bij het organiseren van (christelijk) verzet in de Oostbloklanden, en het alleen maar steunen van vervolgde christenen met gebed, Bijbels, voedsel, etc. door westerse christenen eigenlijk niet verwijtbaar en zelfs lafhartig noemen. Dit omdat velen menen dat actief of passief verzet in WO II wél plicht was? De Russische bezetter heeft meer christenen gedood en gevangen gezet dan de Duitse bezetter Joden. Was er in de Oostbloklanden niet meer reden en recht tot actief en passief verzet (van christenen) dan onder de Duitse bezetting in WO II?
Is er naderhand ooit een dominee of ander mens uit de Oostbloklanden voor het gerecht gedaagd omdat hij of zij een opvatting in praktijk bracht waarbij de Russische bezetting in lijdelijkheid gedragen werd en de door de Russen aangestelde overheden in die landen erkend “als van God gegeven”?
Dietrich Bonhoeffer keert zich in zijn boek “Navolging” tegen alle verzet van christenen tegen een kwaadaardige overheid. Vertrouwen op God en lijden is de opdracht. Ook de vijand liefhebben als jezelf. De verschrikkingen van het Nazi-regime en de te hoge verwachtingen van de oecumene en van de Duitse kerken en de teleurstelling die deze kerken Bonhoeffer brachten, leidden bij hem tot de conclusie dat er dan ook vanuit de kerk politiek verzet moest worden geboden en dat zelfs het meewerken aan moord (‘tirannenmoord’) hierbij niet meer uitgesloten mocht worden In de gevangenis keert hij terug naar het belijden dat christenen onrecht moeten (kunnen) lijden en het gericht in handen geven van God.
Opgemerkt: best lastig – maar niet onbegrijpelijk – om deze ‘wending’ van Bonhoeffer te volgen, zeker wanneer je gelezen hebt of leest wat hij in “Navolging” geschreven heeft! Zie o.a. webpagina’s van: Bonhoeffers bijdrage aan verzet in WO II).
Dat het God is die koningen aanstelt en weer ten val brengt en dat Hij het is die oorlogen doet ophouden, dat heeft WO II wel laten zien:
- Wat een wonder dat de Amerikanen het gered hebben met de bevrijding van West Europa en dat ze niet door hun strijd met de Aziatische landen van ‘onze bevrijding’ werden afgeleid en/of door hen op de knieën zijn gedwongen.
- Hoe miraculeus is Hitler aan verschillende moordaanslagen ontsnapt (zelfs hij sprak hier van “de voorzienigheid”) waardoor niemand zich heeft kunnen beroemen de Duitse natie met een heldendaad te hebben gered.
Wat een genade voor de mensen in West-Duitsland en de West Europese landen en de christenen die daar leefden, dat ze weer vrijheid kregen (om zich te bekeren en God te dienen – Psalm 2, Psalm 46, Psalm 149) en dat die landen zich ook economisch konden herstellen. Maar hoe is die vrijheid door de bevrijden in de loop der jaren gebruikt? Was het verootmoediging en bekering waardoor de mensen er toe gebracht werden om weer in rust en vrede met elkaar te willen leven en de samenleving(en) weer op te bouwen? Of is men eigenlijk vooral murw geweest van de oorlogsellende en waren het de ellendige omstandigheden van de naoorlogse jaren waardoor men wel vreedzaam moest samenleven in en met de eigen gezinnen en familie en waardoor men ook samenwerking zocht in breder verband en ook met de landen onderling, om zodoende toch weer aan een nieuw bestaan met beter perspectief te bouwen? En kunnen we bij dit herstel van samenwerken en welvaart eigenlijk alleen maar de conclusie trekken dat blijkbaar alleen al een door de nood afgedwongen samenleven naar veel van Gods regels al zoveel goeds, zoveel herstel, zoveel voorspoed en vreedzaam samenleven heeft voortgebracht voor de mensen in West Europa?!
JC33NL - Christelijk geloven in Nederland 