‘Het woord van God is levend en krachtig, en scherper dan een tweesnijdend zwaard: het dringt diep door tot waar ziel en geest, been en merg elkaar raken, en het is in staat de opvattingen en gedachten van het hart te ontleden.‘ (Uit Hebreeën 4 vers 12)

Geciteerd 1: Indien men spreekt van exegese en daaronder verstaat een onderdeel van de theologische wetenschap en haar resultaat, dan doet men tekort aan het feit, dat elk gelovige, in zoverre als hij/zij gelovig is, de Schrift verstaat. Of zou men moeten zeggen, dat elke gelovige, in zoverre als hij/zij gelovig is, wetenschappelijk exegeet moet heten. Wie dat eist, wil wijzer zijn dan God, Die het wetenschappelijk werk niet aan allen, maar aan enkelen heeft opgedragen.
Heel wat moeilijkheden zouden verdwijnen, wanneer men eenvoudig de stand van zake aldus voorstelt: elke Christgelovige onderwerpt zich aan de Schrift, in die onderwerping is opgesloten dat hij/zij – al is dat altijd en bij iedereen maar ten dele – de Schrift verstaat; in dat verstaan ligt weer begrepen, dat hij/zij haar kan verklaren en toepassen op een bepaalde situatie en een bepaalde taak; derhalve is elke gelovige, als gelovige, exegeet bij de gratie Gods. (1)

Nu kan het heel goed mogelijk zijn, dat er hier of daar een prediker (predikant/voorganger) gevonden wordt, die dit met geestdrift en nadruk uitroept: elke gelovige een exegeet bij de gratie Gods! Dat klinkt dan beslist niet lelijk. En men voelt zich als het ware een beetje dronken worden, als men dit zegt en hoort. Laten we daarom oppassen. Retoriek is een gevaarlijk ding, en het is tot schade van de kerk en Christenheid, dat in Europa deze onzalige erfenis van de oudheid nog voor een goed deel in dank wordt aanvaard. (…) Want blijkt even later dat deze (kansel)retoriek in de spreekkamer (bijv. bij huisbezoek of in de studeerkamer van de predikant/voorganger) op eens niet meer geldt, en de stijlvolle prediker de eenvoudige gelovige voor hem gaat bewerken met de slavenzweep van zijn theologisch tuchtmeesterschap, dan zal die eenvoudige in het gericht opstaan tegen die welbespraakte theoloog en hem veroordelen.

Toch lijkt hier een uitwegje te zijn. Men kan immers zo redeneren: Elke gelovige vergadert zich uit Gods Woord schatten van geloofskennis, en bij gevolg is elke gelovige in zekere zin een theoloog. Deze conclusie lijkt voor de hand te liggen, maar er zijn overwegende bezwaren tegen aan te voeren.
In de eerste plaats: theologie is wetenschap, het theologisch denken is wetenschappelijk denken, dat zich op typische wijze van het niet-wetenschappelijke onderscheidt. Iets dergelijks kan men niet zeggen van de exegese: exegese is de verklaring, uitlegging, en oorspronkelijk ook toepassing van Gods Woord op een bepaalde tijd, een bepaalde situatie en een bepaalde taak.

Ongetwijfeld heeft de theologische wetenschap veel met de (geloofs)kennis van God te maken. Maar er is groot bezwaar tegen, deze wetenschappelijke kennis met geloofskennis te vereenzelvigen. (…) Want de geloofskennis wordt slechts daar verworven, waar we de wil van de Vader ten opzichte van Zijn kinderen leren verstaan en kennen. We kunnen de wil van de Vader alleen leren kennen uit Gods Woord. ‘De ogen houdt mijn stil gemoed opwaarts om op God te letten‘, dat is: Op Zijn Woord te letten. En als we op Zijn Woord letten, op de manier zoals Hij dat wil, dán zijn we bezig met Schrift-exegese. Daarom is Christus onze grote Exegeet: Hij heeft ons de wil van de Vader volkomen bekend gemaakt.

De exegese is daarom allereerst een geloofswerkzaamheid die plaatsvindt waar wij in geloof ons oor te luisteren leggen bij wat Gods Woord ons te zeggen heeft, en daarbij met het oog van het geloof ontdekken dat Hij een Beloner is van wie Hem ernstig zoeken, en met de hand van het geloof Zijn beloften aangrijpen, dat is gehoorzaam zijn aan Zijn bevel, waarin Hij ons beveelt wat we hebben te geloven (2), – dán zijn we bezig met het vergaren van geloofskennis.

Geciteerd slot: De theoloog is iemand die in zijn theologisch denken niet bezig is met geloofsoefening, maar met het onderzoek van die zijde van het geschapene die we het geloofsleven noemen. Of hij zijn taak in deze recht (op de goede manier) ziet en naar behoren volbrengt, dat hangt o.m. van zijn geloof: want met het geloof verwerven we ons een kijk op onze taak in de wereld; wie dan ook de Heere niet goed vertrouwt en op Zijn Woord niet bouwen durft (3), die moet wel een scheve kijk krijgen op z’n taak en, als hij de theologie bestudeert, een slecht theoloog worden, die het vertrouwen van mede-theologen en de eenvoudige gelovigen niet waard is.

(1) Vandaar dat we een ander altijd uitnemender zullen/kunnen achten dan wijzelf (en dat wederzijds) waar het de verklaring en toepassing van Gods Woord betreft in eigen omstandigheden, persoonlijk maar ook in de gemeente (kerken) waar wij lid van zijn. Dat is zeer bevorderlijk voor het luisteren naar elkaar, en daarmee ook bevorderlijk voor het gelegenheid geven om elkaar waar nodig en gepast terecht te wijzen (zie o.a. Romeinen 15 vers 14 en Kolossenzen 3 vers 16), maar ook om elkaar ruimte te geven om (nog) van inzicht te (blijven) verschillen. Deze bescheiden houding zal ons tot zegen zijn bij het samenleven in gezin en gemeente/kerk(en)!
(2) Denk hierbij eerst en vooral aan wat onze Heer zegt in Johannes 3 de verzen 16-19, en aan Zijn onderwijs over het bidden in Lukas 11 : 1-13 en aan wat de kerk over dat wat Gods Woord ons te geloven geeft heeft samengevat in de Twaalf Artikelen.
(3) We hebben echter ook voorgangers en theologen die hele bouwsels menen te kunnen optrekken op het fundament van Gods Woord en waarvan toch zal blijken dat ze met hun werk niet meer dan bouwsels van hout, hooi en stro hebben opgetrokken (zie 1 Korintiërs 3 de verzen 12-15).

Bron citaten: Boek – ‘De vrijheid der exegese’ – door dr. K.J. Popma (1903-1986) – Uitgave van Oosterbaan & Le Cointre N.V. Goes (1944)

Bron afbeelding: Nate Stevens