‘Wat er was vanaf het begin, wat wij gehoord hebben, wat wij met eigen ogen gezien en aanschouwd hebben, wat onze handen hebben aangeraakt, dat verkondigen wij: het Woord dat leven is…’ (Uit 1 Johannes 1 vers 1)

Geciteerd 1: ‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’ – Rond 1838 wees Pierre Leroux de leus toe aan de Franse Revolutie. Volgens hem was het een anonieme en populaire creatie. De historicus Mona Ozouf onderschrijft dit, hoewel volgens hem soms ook andere termen tegelijk met deze drie woorden werden gebruikt, zoals amitié (vriendschap), charité (liefdadigheid) en unité (eenheid). Al sinds 1789 werden er ook andere termen gebruikt zoals la Nation, la Loi, le Roi (de Natie, de wet, de Koning), of Union, Force, Vertu (Eenheid, Kracht, Deugd). Mogelijk was tijdens de revolutie vrijheid, gelijkheid en broederschap slechts een van de vele leuzen. Het woord fraternité werd zelfs lange tijd genegeerd. Dit woord kwam pas officieel bij de leus tijdens de opstelling van de Franse Grondwet in 1791. Het is niet meer te achterhalen wie deze leuze als eerste gebruikte. Mondelinge tradities verwijzen hiervoor naar Robespierre, de Vrijmetselarij en Louis-Claude de Saint-Martin. Geen van deze beweringen is tot nog toe aan de hand van schriftelijke bronnen aangetoond.

Geciteerd 2a: Wulf (1) veert op van haar stoel en spreekt, zoals tijdens het gehele interview, in razendsnelle volzinnen zonder over haar woorden te struikelen. ‘Stel je voor dat je daar zit als intellectueel, samen met je vrienden, en dat opeens de kracht van het woord bewezen is. (2) Ze zaten daar en dachten: we kunnen de wereld veranderen!’

Geciteerd 2b: … de Jena-kring zei: onze rede is belangrijk, maar onze verbeelding ook. Beide moeten hand in hand gaan.’ Het tijdsgewricht was daarvoor essentieel: de Verlichting. ‘Een tijd van wetenschappelijk vernuft, productiviteit en nut.
De keerzijde daarvan was, zo vreesde de Jena-kring, dat de mensheid te veel aandacht had voor enkel de rede. De werkelijkheid, meenden ze, was ontdaan van poëzie, spiritualiteit en gevoel.’ In de proloog citeert Wulf Novalis: ‘De natuur is gereduceerd tot een eentonige machine’, waardoor ‘de eeuwig scheppende muziek van het heelal tot het eentonige geratel van een reusachtig molenrad verworden is’. Verbeeldingskracht behoorde een eigen plaats te hebben naast het verstand en het rationele denken. En daarvoor moest je naar binnen kijken.

Geciteerd 2c: Maar waarom gebeurde dat in een vrijwel onbekend stadje ten zuiden van Berlijn? ‘Duitsland was destijds een lappendeken van meer dan 1500 staten. Een voordeel van deze versnippering: censuur was er veel moeilijker door te voeren dan in grote, centraal bestuurde naties.’ En dan genoten Jena’s hoogleraren ook nog eens meer vrijheid dan die in de rest van Duitsland. ‘Ingewikkelde erfrechtregelingen hadden ervoor gezorgd dat de universiteit rond 1790 onder het bestuur stond van maar liefst vier verschillende hertogen; in werkelijkheid had geen van hen echt de leiding. Jena stond bekend om zijn volledige vrijheid van denken, onderwijzen en schrijven. Denkers, schrijvers en dichters die in aanvaring waren gekomen met het gezag in hun eigen woonplaats verhuisden naar het relatief open en vrije Jena.’

Geciteerd slot: Over de meest verrassende ontdekking in haar onderzoek moet Wulf even nadenken. ‘Nou, er was sprake van een driedubbele revolutie: politiek, filosofisch en seksueel. Over die eerste twee hebben we het al gehad: respectievelijk de Franse Revolutie en de ik-filosofie van Fichte. Maar aangezien de geleefde ervaring heel belangrijk was voor de romantici, leefden ze hun filosofie ook – hun eigen levens werden het speelveld om hun ideeën over vrijheid uit te proberen. Het gevolg: heel veel seks. We denken dat de seksuele revolutie in de jaren zestig plaatsvond, maar dat komt door de Victorianen – die waren saai en preuts, en hebben alles naderhand verpest. In Jena ging het er wild aan toe, met open huwelijken en wisselende relaties. Buitenechtelijke liefdes schoven aan bij familiediners, werden openlijk voorgesteld aan vrienden. Maar liefst 25 procent van de pasgeborenen in Jena was onwettig, tegenover slechts 2 procent in de rest van het Duitse grondgebied.

(1) Historicus Andrea Wulf volgde het spoor van een groep briljante geesten die eind achttiende eeuw het ‘ik’ tot het centrum van de wereld bombardeerde. ‘Ze hebben de manier waarop we naar onszelf kijken voor altijd veranderd.’
(2) Wij christenen belijden toch dat de kracht van het Woord alle eeuwen door Zich aan ons mensen ‘bewezen’ heeft: ‘Wat er was vanaf het begin, wat wij gehoord hebben, wat wij met eigen ogen gezien en aanschouwd hebben, wat onze handen hebben aangeraakt, dat verkondigen wij: het Woord dat leven is…’ (Uit 1 Johannes 1 vers 1)

Bron citaat 1: Wikipedia – ‘Vrijheid, gelijkheid en broederschap’
Bron citaat 2a-c: Filosofie Magazine – ‘‘Het ik is een uitvinding’’ – door Alexandra van Ditmars

Bron afbeelding: Biblia-com