‘Leg daarom de leugen af en spreek waarheid onder elkaar, want wij zijn elkaars ledematen.’ (Uit Efeziërs 4 vers 25)

Geciteerd 1: We lezen over de openbaar aanklager die een onschuldige man twintig jaar opsloot voor verkrachting, hoewel diens DNA geen match was. Over Amerikanen die zweren ontvoerd te zijn door aliens. Of over de dochter die haar hele volwassen leven dacht verlaten te zijn door haar vader, maar die daar, toen ze op een dag ging zitten voor haar memoires, geen enkel bewijs voor vinden kon. Hij was haar ontbijt blijven maken, haar overal blijven ophalen…

Geciteerd 2: Rouw, of het vermijden dan wel verwerken ervan, is níét waarom het loslaten van foutieve ideeën zo lang duurt of vaak überhaupt niet gebeurt, volgens Tavris (1). ‘Deze mensen hadden simpelweg de zeer menselijke moeite, om de zelfrechtvaardiging los te laten die een geloof in stand houdt.’

Geciteerd 3: ‘Zelfrechtvaardiging’ is het denkwerk dat we stoppen in de onderbouwing van de eigen daden en beslissingen. En de motor achter veel zelfrechtvaardiging – júíst als we het fout hebben – is ‘cognitieve dissonantie’.
Cognitieve dissonantie is de onplezierige ervaring dat je twee overtuigingen hebt, die niet met elkaar stroken. Of dat je een overtuiging hebt, die wordt tegengesproken door je gedrag.

Geciteerd 4: We willen een leven leiden dat consistent is, schrijft Tavris. Cognitieve dissonantie maakt rusteloos. Soms blijft dat bij lichte irritatie, soms groeit het uit tot diepe angst en depressie. Met name als nieuwe informatie inhakt op diepgewortelde ideeën over jezelf – het zelfbeeld – is cognitieve dissonantie op z’n pijnlijkst en draait de zelfrechtvaardiging overuren.

Geciteerd slot: Hierin ziet Tavris een chronisch onderschat probleem: het zijn niet alleen slechte mensen die slechte dingen doen en dat proberen te verkopen aan de buitenwereld. Juist niet. Veel problematischer is: goede mensen die de slechte dingen die ze doen rechtvaardigen, om het idee in stand te houden dat ze goede mensen zijn.

* Het loslaten van een geliefd idee is lastig. Of het nou een hypothese is, een zelfbeeld, een moreel oordeel of een ‘oplossing voor alles’. Hoe kan dat? En hoe kan het anders?

(1) Amerikaanse sociaal psycholoog Carol Tavris. Decennialang bestudeerde Tavris de fascinerende bochten waar een mens zich mentaal in wringen kan om een gekoesterd idee hoog te houden. Ze verzamelde er vele in de bestseller Mistakes Were Made (But Not by Me) (2007).

Zie ook: https://www.alleenjezus.nl/een-man-met-gods-hart/

Bron citaten: De Correspondent – ‘De psychologie van het ongelijk:…’ – door Tamar Stelling (Correspondent Niet menselijk leven)

Bron afbeelding: SlideServe