De HEER behoedt de waarheid, hij logenstraft de woorden van bedriegers.
(Spreuken 22 :12)

Ieder woord leeft en is thuis in een bepaald milieu. Het woord in de familiekring is een ander dan dat op kantoor of in het openbare leven. Het woord, dat in de warmte van de persoonlijke relatie geboren is, bevriest in de koude lucht van de openbaarheid.

Het bevel, dat stamt uit de sfeer van de overheid, zou in het gezin de vertrouwensbanden doorsnijden. Ieder woord moet zijn eigen plaats hebben en houden. Maar wanneer de grenzen tussen de verschillende woordsferen vervagen, wanneer de woorden ontworteld raken, geen thuis meer hebben, dan verliest het woord aan waarheid, ja, dan ontstaat bijna automatisch de leugen.

Wanneer de verschillende levenssferen elkaar niet meer eerbiedigen,
dan worden de woorden onwaar.

Een voorbeeld: Een kind wordt door zijn onderwijzer in de klas gevraagd, of het waar is, dat zijn vader dikwijls dronken thuis komt. Het is waar, maar het kind ontkent het. Het voelt, dat dit een onrechtmatige inbreuk is op de sfeer van het gezin, een inbreuk die het moet afweren. Wat er in het gezin voorvalt, hoort niet thuis in de school. De onderwijzer heeft de werkelijkheid van deze orde geminacht.

Het kind moet nu in zijn antwoord de weg vinden, waarop de sfeer van het gezin en die van de school op gelijke wijze geëerbiedigd blijft. Het kan dat nog niet, daarvoor ontbreekt hem de ervaring, het inzicht en de mogelijkheid om zich goed uit te drukken.

Door de vraag van de onderwijzer eenvoudig met nee te beantwoorden, wordt het antwoord wel onwaar, maar geeft tegelijkertijd uitdrukking aan de waarheid, dat het gezin een sfeer is, waarin de onderwijzer niet het recht had binnen te dringen.

Men kan nu natuurlijk het antwoord van het kind een leugen noemen; toch bevat deze leugen meer waarheid, d.w.z. zij doet de werkelijkheid meer recht, dan wanneer het kind de zwakheid van de vader zou hebben prijsgegeven.

Naar de mate van zijn inzicht heeft het kind juist gehandeld.
De schuld aan de leugen valt uitsluitend terug op de onderwijzer.

Het is daarom zeer de vraag, of het zinvol is, de ‘leugen’ die terecht beschouwd wordt als volstrekt verwerpelijk, zo te generaliseren en uit te breiden, dat ze gelijkgesteld wordt met een uitspraak, die formeel met de waarheid in strijd is.

Bron tekst: Bonhoeffer Brevier – “Wat betekent waarheid spreken” – “Als woorden geen thuis meer hebben” (22 juni) – ©1968 Ten Have b.v. Baarn, Vijfde druk 1978

Bron afbeelding:  Flickr Daily Bible Verse