‘Juich de HEER toe, heel de aarde,
dien de HEER met vreugde,
kom tot Hem met jubelzang.’
(Uit Psalm 100 uit de verzen 1-2)

Geciteerd: Hierbij moeten we overwegen dat er zowel in de Stadskerk als in de Slotkerk diensten (a) werden belegd en dat daar meerdere predikers bij betrokken waren. Aan doctors in de Theologie was er in Wittenberg geen gebrek. Dr. Johannes Bugenhagen (Wollin, 24 juni 1485 – Wittenberg, 20 april 1558) was de vaste predikant van de Stadskerk. Als vriend van Maarten Luther was hij niet alleen zijn vertrouweling en biechtvader, maar sloot hij ook Luthers huwelijk met Katharina von Bora, doopte hun kinderen en sprak hij Luthers grafrede uit.
Behalve de vele kerkdiensten (a) was er nog Bijbels en christelijk onderwijs voor de jeugd. Luther zag schoolgaan als een dure plicht, vooral gericht op het leren kennen van Gods Woord en het vormen van christelijke burgers. Voor hem was onderwijs geen neutraal terrein, maar een geestelijke zaak, waarin het Evangelie centraal stond. Daarom drong hij aan op een breed en Bijbels schoolonderwijs onder verantwoordelijkheid van de overheid. Opmerkelijk voor zijn tijd is dat Luther ook aandringt op onderwijs voor meisjes. Hij vond dat meisjes net zo goed de Schrift moesten kunnen lezen en begrijpen als jongens.

Orde van de kerkdiensten in de Wittenberg (1526)

Omdat van de gehele godsdienst (a) het hoogste en voornaamste stuk is Gods Woord prediken en onderwijzen, daarom willen wij dat dit onder ons ook wordt onderhouden door prediken en lezen. Op de heilige dag of zondag laten we de gewone Brief- en Evangelievoorlezingen onveranderd blijven bestaan en worden er drie preken gehouden. In de vroege dienst om vijf of zes uur zingt men ook enige Psalmen als morgengebed; zoals vroeger de Metten [of het Nachtgebed]. Daarna predikt men verder uit de Apostolische Brieven, allermeest voor het personeel (1), zodat zij ook geestelijke verzorging krijgen en toch Gods Woord horen, als ze naar de andere prediking niet hebben kunnen komen.

Na de diensten zingen we een Antifoon [als antwoord op de prediking] en het Te Deum Laudamus [oudchristelijk loflied] of het Benedictus [Lofzang van Zacharias] afgewisseld met het Onze Vader en de Collecten [oude liturgische gezangen met een offerthema]. De dienst wordt afgesloten met het Benedicamus domino [Laten wij de Heere loven] (2) (b). In de dienst van acht of negen uur preekt men uit het Evangelie volgens de bekende jaarlijkse volgorde.

(a) Als we een samenkomst van de gemeente (persé) een (ere)dienst willen noemen, laten we dan goed beseffen dat het op zondag een rustdag voor ons is – ten bate van alle mensen*, ook voor de dienstknechten/dienstmeiden en de ‘werkdieren’ (denk aan de werkpaarden) – net zoals de sabbat dat was voor de Israëlieten in de woestijn. Ze mochten dan eten van het manna dat ze de dag ervoor verzameld hadden (zo verzamelen de predikanten het Woord om er op zondag van uit te delen).
* Zie Jezus woorden over de sabbat in Markus 2 : 23-28 en ook de overdenking bij (c)
(b) Lijkt me ook voor onze samenkomsten/diensten een gouden regel. Het ons (weer) verkondigde Evangelie verdient onze dankbaarheid als antwoord.

(1) Het personeel (in dienst van de adellijke families of knechten van boeren) dat (toen nog) niet de hele zondag vrij was/kreeg.
(2) Later zouden berijmde Psalmen en andere geestelijke liederen in de volkstaal een grotere plaats in de eredienst innemen, zodat, op de uitgesproken wens van Luther, de gemeente meer bij het zingen betrokken zou zijn.

(c) https://classisgroningendrenthe.nl/de-sabbat-voor-de-mens-niet-de-mens-voor-de-sabbat/

Bron citaat: Wekelijks toegezonden Luthercitaat van maandag 21 juli 2025 – aan/afmelden via info@maartenluther-citaten.nl of homepage van www.maartenluther.com

‘De HEER heeft zijn overwinning bekend gemaakt
voor de ogen van de volken Zijn gerechtigheid onthuld’ (d)
(Uit Psalm 98 vers 2)

(d) Zie Kolossenzen 2 : 15.

Bron afbeelding: Versaday