‘Toen grepen de omstanders met zijn allen Sostanes vast, een leider van de synagoge, en ranselden hem voor het gerechtsgebouw af. Gallio (proconsul van Achaje) liet zich niet intimideren en trok zich van dat alles niets aan.‘ (Uit Handelingen 18 : 17)

‘De wens om gruweldaden te begaan‘…

Geciteerd: Meestal blijven misvattingen slechts misvattingen, schrijft Mercier (1), en is er geen gedrag aan verbonden. Soms is er wel een verband tussen misvattingen en schadelijk gedrag. De geschiedenis kent een lange lijst van vreselijke slachtpartijen gericht tegen minderheden over wie de absurdste roddels rondgingen. Spelen misvattingen daar dan geen doorslaggevende rol bij?
‘Die uitleg haalt de richting van het verband door elkaar’, schrijft Mercier. ‘Het is niet zo dat de bevolking niet-kloppende overtuigingen heeft, waardoor ze dat soort verkeerd gedrag vertoont, maar de bevolking probeert het verkeerde gedrag te rechtvaardigen met niet-kloppende overtuigingen.’ De onderzoeker verwijst naar een uitspraak van Voltaire: ‘Wie jou kan laten geloven in absurditeiten, kan je ook aanzetten tot gruweldaden.’ En Mercier maakt daarvan: ‘De wens om gruweldaden te begaan, doet je geloven in absurditeiten.’

Geciteerd 2: Mercier legt zo krachtig een patroon bloot: we dichten zenders (Hitler, Orson Welles, bedrijven) en hun boodschappen (propaganda, The War of the Worlds, reclame) veel te veel macht en invloed toe, terwijl we de ontvangers (het publiek, de massa, onszelf) juist enorm onderschatten. Maar wie het boek van Mercier heeft gelezen, kan echt niet meer denken dat mensen goedgelovige en manipuleerbare wezens zijn.

Opgemerkt 1: Dus Hitler heeft handig ingespeeld op de wens van mensen om gruweldaden te begaan. Hij had zelf genoeg gruweldaden begaan zien worden (in WO I) om te kunnen geloven dat de mensen, vanwege allerlei (vermeende) belangen*, daar (dan graag) aan toe willen geven. En dan moeten we vooral denken aan de volksleiders uit die tijd (aan beide kanten!), die er niet vanaf zagen om het (soldaten)volk op te offeren in naam van de belangen waarvoor men zei op te komen.

Opgemerkt 2: Natuurlijk kan dat begaan van ‘gruweldaden’ tegen onze naasten – vanwege bepaalde (vermeende) belangen* – op een veel subtieler manier in praktijk worden gebracht, dan door brute slachtpartijen en brandende gasovens in concentratiekampen…

* Belangen waarvoor men – op rationele gronden – meent te moeten strijden en/of juist meent er vanaf te moeten zien om strijd te voeren, namelijk de strijd om op te komen voor de rechten en belangen van onze behoeftige en/of ont-rechte en bedreigde (ontheemde) naasten.

(1) Het is een breed gedeeld idee dat wij mensen goedgelovig en manipuleerbaar zijn – en dus vatbaar voor reclame, propaganda en fake news. Dit idee verenigt complotdenkers en rationalisten, gelovigen en atheïsten, links en rechts. Er klopt alleen geen snars van. Iets totáál anders, schrijft de Franse onderzoeker Hugo Mercier in zijn verbluffende boek Not Born Yesterday, waarin hij als een judoka met een zwarte band het idee van de goedgelovige mens onderuit haalt. Dat is, volgens Mercier, niet alleen de breedst gedeelde opvatting, maar ook de breedst gedeelde misvatting over de mens. Want evolutionair gezien, beargumenteert de evolutionair psycholoog, zaten er nauwelijks voordelen aan goedgelovigheid, maar vooral nadelen.

Bron citaat: De Correspondent – ‘Geloof mij nou maar: je bent extreem moeilijk te beïnvloeden’ – door Maurits Martijn

‘Toch waren er ook veel (!) leiders (2) die wel in Hem geloofden, maar vanwege de Farizeeën en Schriftgeleerden kwamen ze daar niet voor uit, omdat ze niet uit de synagoge gezet wilden worden. Ze stelden meer prijs op de eer van mensen (dat diende hun directe belangen) dan op de eer van God.’ (Uit Johannes 12 de verzen 42-43)

(2) Je had blijkbaar ook de functie ‘leider van de synagoge’. We lezen over deze – blijkbaar soms wel gelovige en dappere – ‘functionarissen’ in Lukas 8 : 41-44, 13 : 10-17 en Handelingen 18 : 8 en Lukas 18 : 17.

Bron afbeelding: Pinterest